Podwzgórze to niewielki obszar w mózgu, znajduje się u podstawy mózgu, w pobliżu przysadki mózgowej. Mimo że jest bardzo małe, podwzgórze odgrywa kluczową rolę w wielu ważnych funkcjach, takich jak:
- wydzielanie hormonów,
- regulacja temperatury ciała,
- utrzymywanie cyklu okołodobowego,
- kontrolowanie apetytu,
- zarządzanie zachowaniami seksualnymi,
- regulacja reakcji emocjonalnych.
Podwzgórze jest odpowiedzialne za utrzymanie równowagi hormonalnej w organizmie, ponieważ jest odpowiedzialne za integrację czynności autonomicznego układu nerwowego i układu dokrewnego.
Zaburzenie funkcji podwzgórza, znane wcześniej jako podwzgórzyca (hipotalamoza, łac. hypothalamosis, diencephalosis), to rzadko zdiagnozowane zaburzenie endokrynologiczne, które jest konsekwencją nieprawidłowej aktywności podwzgórza. Obraz kliniczny jest bardzo różnorodny, objawy mogą obejmować wiele układów i narządów co bardzo utrudnia diagnozę tej choroby.
Przyczyną wystąpienia zaburzeń funkcji podwzgórza może być uraz głowy, guz podwzgórza, pooperacyjne uszkodzenie podwzgórza, poronienie, patologiczny przebieg ciąży lub porodu, oraz infekcja.
Objawy
Objawy zaburzeń podwzgórza różnią się w zależności od miejsca uszkodzenia podwzgórza i rodzaju zaangażowanych hormonów.
Dzieci mogą wykazywać oznaki nieprawidłowego wzrostu i nieprawidłowego dojrzewania płciowego. U osób dorosłych objawy będą związane z różnymi hormonami, których organizm nie jest w stanie wytworzyć. Zwykle istnieje możliwy do zidentyfikowania związek między nieobecnymi hormonami a objawami, które wten brak wywołuje w organizmie.
Objawy nowotworu mogą obejmować niewyraźne widzenie, utratę wzroku i bóle głowy. Niska funkcja nadnerczy może powodować objawy, takie jak osłabienie i zawroty głowy.
Objawy patologicznej czynności neurowegetatywnej mogą obejmować wzmożone pragnienie i łaknienie, hipotermię, hipertermię oraz potliwość. Objawy ze strony endokrynnej wywołane niedoborem wazopresyny lub oksytocyny obejmują:
- otyłość,
- moczówka neurogenna (wielomocz, nadmierne pragnienie, kilkukrotne oddawanie moczu w nocy),
- hipogonadyzm (zaburzenie układu rozrodczego),
- podwyższone stężenie prolaktyny we krwi.
Podsumowując, poniższe objawy mogą sygnalizować zaburzenie pracy podwzgórza:
- wyjątkowo wysokie lub niskie ciśnienie krwi,
- wahania temperatury ciała,
- niewyjaśniony przyrost lub utrata masy ciała,
- zmiany apetytu,
- bezsenność,
- bezpłodność,
- zaburzenia miesiączkowania,
- zmniejszone libido,
- niski wzrost,
- opóźniony początek dojrzewania,
- odwodnienie,
- częste oddawanie moczu.
Przyczyny
Podwzgórzyca wywołana jest zaburzeniem pracy podwzgórza na skutek uszkodzenia. Urazy głowy są najczęstszą przyczyną chorób podwzgórza. Do uszkodzenia tego gruczołu może dojść również w wyniku operacji neurochirurgicznej, radioterapii nowotworów ośrodkowego układu nerwowego lub guza mózgu.
Zaburzenie podwzgórza może wystąpić również w wyniku patologicznego przebiegu ciąży, porodu lub poronienia, mówimy wówczas o podwzgórzycy poporodowej (hypothalamosis post graviditatem).
Do rozwoju choroby może przyczynić się infekcja podwzgórza (hypothalamosis post infectiosa). Do zapalenia podwzgórza może dojść w wyniku sarkoidozy, choroby ogólnoustrojowej, która objawia się tworzeniem małych guzków zapalnych w różnych narządach.
Niektóre choroby podwzgórza mogą być uwarunkowane genetycznie. Na przykład zespół Kallmana powoduje zaburzenia funkcji podwzgórza u dzieci, które objawiają się poprzez nieprawidłowości w procesie dojrzewania, którym towarzyszy upośledzenie węchu.
Wydaje się, że zaburzenia podwzgórza mają również genetyczne podłoże w zespole Pradera-Williego. Jest to stan, w którym brakujący chromosom prowadzi do niskiego wzrostu, niedorozwoju umysłowego i dysfunkcji podwzgórza.
Dodatkowe przyczyny choroby podwzgórza mogą obejmować:
- niektóre zaburzenia genetyczne, takie jak niedobór hormonu wzrostu,
- wady wrodzone obejmujące mózg lub podwzgórze,
- guzy w podwzgórzu lub wokół niego,
- zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja lub bulimia,
- zaburzenia autoimmunologiczne.
Diagnostyka
Diagnostyka podwzgórzycy jest niezwykle trudna, wymaga dużego doświadczenia lekarza. Bardzo ważne jest zebranie dokładnego wywiadu, obejmującego dokładny opis objawów, historię chorób, urazów i zabiegów operacyjnych. Następnie lekarz podejmie pierwsze kroki diagnostyczne. Najpewniej lekarz zleci badania krwi lub moczu w celu ustalenia poziomów hormonów, takich jak:
- Kortyzol,
- Estrogen,
- Hormon wzrostu,
- Hormony przysadkowe,
- Prolaktyna,
- Testosteron,
- Tarczyca,
- Sód,
- Osmolalność krwi i moczu.
Inne możliwe badania obejmują:
- Zastrzyki hormonalne,
- Rezonans magnetyczny lub tomografia głowy,
- Badanie wzroku w polu widzenia (jeśli występuje guz).
Leczenie
Leczenie zależy od przyczyny dysfunkcji podwzgórza:
Jeśli przyczyną choroby jest nowotwór, konieczna może być operacja lub radioterapia.
W przypadku niedoborów hormonalnych stosowane jest leczenie substytucyjne, brakujące hormony należy zastąpić przyjmowaniem leku. Jest to skuteczne w przypadku problemów z przysadką mózgową oraz dla równowagi elektrolitowej. Podobnie, podwyższone stężenie prolaktyny we krwi regulowane jest podażą leków normalizujących jej stężęnie.
W leczeniu moczówki stosowana jest desmopresyna, podawana w postaci donosowej, dożylnej lub domięśniowej. Zaburzenia apetytu można regulować poprzez podanie leków i stosowanie odpowiedniej diety.
Profilaktyka i badania
Podczas gdy niektóre choroby podwzgórza są nieuniknione, można codziennie podejmować odpowiednie kroki, aby zmniejszyć ryzyko choroby podwzgórza.
Zbilansowana dieta
Podczas gdy zrównoważona dieta jest ważna dla każdej części ciała, jest szczególnie istotna, jeśli chodzi o podwzgórze. Podwzgórze kontroluje apetyt, a pokarmy w diecie wpływają na pracę tego gruczołu. Badania wykazały, że diety bogate w tłuszcze nasycone mogą zmieniać sposób, w jaki podwzgórze reguluje głód i wydatek energetyczny.
Źródła tłuszczów nasyconych obejmują smalec, mięso i produkty mleczne. Badania wykazały również, że diety bogate w tłuszcze nasycone mogą mieć działanie zapalne na organizm. Kolejne badania na myszach wykazało, że dieta o wysokiej zawartości cukru również powodowała zapalenie podwzgórza. Może to powodować nadmierną aktywność układu odpornościowego, zwiększając szanse na atakowanie zdrowych komórek ciała, zwiększenie stanu zapalnego w jelitach i zmianę naturalnego funkcjonowania organizmu.
Diety bogate w nienasycone tłuszcze, takie jak kwasy tłuszczowe omega-3, mogą pomóc odwrócić ten stan zapalny. Tłuszcze te mogą być bezpieczną alternatywą dla innych rodzajów olejów i tłuszczów. Pokarmy o wysokiej zawartości kwasów omega-3 obejmują ryby, orzechy włoskie, nasiona lnu i warzywa liściaste.
Dodatkowe zdrowe wybory dietetyczne wspierające podwzgórze i najlepsze funkcje mózgu obejmują:
- owoce i warzywa bogate w witaminy,
- witamina C,
- witaminy z grupy B.
Zdrowy sen
Badanie z 2014 r. wykazało, że brak snu był związany z zaburzeniami podwzgórza u szczurów. Ponadto naukowcy zaangażowani w badanie sugerują, że brak snu może zwiększać ryzyko chorób neurologicznych.
Ćwiczenia fizyczne
Podobnie jak przestrzeganie zbilansowanej diety i wystarczająca ilość snu, regularne ćwiczenia poprawiają ogólny stan zdrowia. Jeśli jednak mamy problemy z utrzymaniem diety, ćwiczenia są szczególnie ważne. Badanie z 2012 r. z udziałem myszy wykazało, że nawet niewielka ilość regularnych ćwiczeń zmniejszała zapalenie podwzgórza związane z dietą wysokotłuszczową.
Bibliografia
Interna Szczeklika - Podręcznik Chorób Wewnętrznych, wydanie 2018 /2019, Medycyna Praktyczna, Kraków.
Więcej komentarzy...