Schorzenie psychiczne zaliczane do grupy zaburzeń pozorowanych, w klasyfikacji ICD-10 umieszczone w kategorii F68 - "Inne zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych". Dotknięte nim osoby świadomie i dobrowolnie wywołują objawy chorobowe u osób pozostających pod ich opieką, a także fałszują wyniki badań tych osób, by uzyskać u personelu medycznego zainteresowanie i współczucie oraz wejść w rolę opiekuna osoby chorej. Schorzenie po raz pierwszy opisali w latach siedemdziesiątych XX wieku (niezależnie od siebie) John Money i June Faith Werlwas oraz brytyjski pediatra Roy Meadow, który jako pierwszy użył nazwy "zespół Münchhausena by proxy". Dotychczas na całym świecie opisano ponad 2000 przypadków tej choroby, lecz należy pamiętać, że do literatury fachowej trafiają często jedynie bardzo radykalne przypadki, a rzeczywista chorobowość może być znacznie większa.
Objawy
W ponad 90% przypadków objawy chorobowe są wywoływane przez biologiczne matki u potomstwa. Średni wiek dzieci w chwili rozpoczęcia nawracających dolegliwości różni się w zależności od piśmiennictwa, ale generalnie wynosi mniej niż 4 lata. Dzieci obojga płci padają ofiarą przemocy z podobną częstością. Schorzenie przybiera zwykle drastyczniejszy obrót niż klasyczny zespół Münchhausena, w którym dominuje symulowanie objawów. Tu natomiast są one rzeczywiście wywoływane poprzez podawanie leków, podduszanie, uszkadzanie skóry czy świadome zakażanie sterylnych narzędzi (wkłuć, cewników). Matki najczęściej zgłaszają, że dziecko cierpi na nawracające biegunki, zaparcia lub bóle brzucha, drgawki, alergie skórne lub pokarmowe, epizody bezdechu, poważne zakażenia (z sepsą włącznie), krwawienia, zatrucia, gorączkę. Uwagę zwracają powtarzające się stany zagrożenia życia oraz nieprawidłowe wyniki badań laboratoryjnych, np. hipo- lub hiperglikemia, obecność krwi w moczu lub kale (wywoływane poprzez podawanie insuliny, ranienie okolicy odbytu lub cewki moczowej, dodawanie własnej krwi do próbek lub ich podmienianie z materiałem od osób chorych.
Zakażenia są często wywołane przez rzadkie drobnoustroje lub mieszaną florą bakteryjną, która nie występuje w danej lokalizacji. Zazwyczaj matka jest obecna podczas całej hospitalizacji i sprawia wrażenie bardzo opiekuńczej i zaangażowanej, ale nierzadko zainteresowanej bardziej personelem medycznym niż własnym dzieckiem. Ojciec natomiast pojawia się w placówce medycznej rzadko i wydaje się zdominowany przez partnerkę.
Przyczyny
Podobnie jak w przypadku wielu chorób psychicznych, przyczyny zastępczego zespołu Münchhausena nie zostały dokładnie poznane. Niektórzy autorzy sugerują, że wpływ na jego rozwój może mieć niechciana ciąża, zaburzone relacje z dzieckiem lub niespełnione oczekiwania wobec rodzicielstwa (np. chorzy stosunkowo często są rodzicami dzieci z niepełnosprawnością umysłowa lub trudnościami w nauce). Opisano współistnienie schorzenia z takimi zaburzeniami psychicznymi jak osobowość narcystyczna, osobowość borderline lub pseudologia fantastica. Uważa się, że większym ryzykiem jego wystąpienia obarczone są osoby, które same doświadczyły przemocy lub wykazują silną potrzebę kontroli nad otoczeniem.
Diagnostyka
Podstawą rozpoznania jest uważne przeanalizowanie dotychczasowej historii medycznej dziecka oraz relacji między nim a jego rodzicami, a także prześledzenie ewentualnej historii przemocy w rodzinie. Należy zwrócić baczną uwagę na powtarzające się hospitalizacje i rozbieżności między wynikami badań laboratoryjnych czy obrazowych a stanem pacjenta oraz dowiedzieć się, czy nie miał on starszego rodzeństwa, które zmarło nagłą, niespodziewaną śmiercią (w literaturze opisano wiele takich przypadków - zazwyczaj za przyczynę zgonu uznawano zespół nagłej śmierci łóżeczkowej). Konieczne są oczywiście konsultacje psychologiczne i psychiatryczne, zarówno u dziecka, jak i jego opiekuna. Niestety zastępczy zespół Münchhausena często zostaje zdiagnozowany dopiero wówczas, gdy dojdzie do poważnych powikłań lub śmierci dziecka.
Leczenie
Cierpiący na zastępczy zespół Münchhausena niechętnie poddają się leczeniu, a typową reakcją na postawioną diagnozę jest zaprzeczenie. Jeśli jednak pacjent uświadamia sobie problem, stosowana jest psychoterapia, leczenie towarzyszących chorób psychiatrycznych i terapia mająca na celu wypracowanie prawidłowych relacji między rodzicem a dzieckiem. Po postawieniu diagnozy obie strony powinny zostać tymczasowo odseparowane, a leczenie powinno również objąć ofiarę przemocy, a najlepiej całą rodzinę. Jeśli jednak nie przynosi ono efektu, należy rozważyć powiadomienie odpowiednich organów o przemocy wobec dziecka. Natychmiast zgłaszać należy wszystkie przypadki, które zagrażają życiu dziecka, np. nawracające bezdechy budzące podejrzenie podduszania.
Profilaktyka i badania
Nie istnieją badania jednoznacznie potwierdzające rozpoznanie zespołu Münchhausena. Rozpoznanie opiera się na opinii psychiatry lub udowodnionych przypadkach wywoływania objawów chorobowych u dziecka. Badania obrazowe i laboratoryjne wykonuje się jedynie po to, by wykluczyć choroby somatyczne.
Bibliografia
Źródła:
Więcej komentarzy...