Zespół zatokowo-oskrzelowy (sinobronchitis, SBS) definiuje się jako współistniejące przewlekłe zapalenie zatok i nieswoiste przewlekłe zapalenie dolnych dróg oddechowych przebiegające z odkrztuszaniem (np. przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozlane rozstrzenie oskrzeli i rozlane zapalenie oskrzelików. Ze względu na funkcjonalną i kliniczną jedność całego układu oddechowego, podrażnienia alergiczne oraz infekcje wirusowe i bakteryjne prowadzą do stanów zapalnych oskrzeli i zatok przynosowych. Choroba w jednym regionie może nasilać bądź powodować objawy z drugiego regionu. Obecna w zatokach zapalna wydzielina spływa po ścianach gardła, przyczyniając się do stanu zapalnego oskrzeli i płuc.
W przypadkach przewlekłych, zapalenie zatok i zapalenie oskrzeli są często jedynie objawami maskującymi chorobę podstawową, wymagającą zróżnicowanej diagnostyki i leczenia, m.in. mukowiscydoza, pierwotna dyskineza rzęsek i wady immunologiczne. Obturacyjna postać zespołu zatokowo-oskrzelowego jest znana jako „rozlane zapalenie oskrzelików”
Zespół zatokowo-oskrzelowy diagnozuje się u 10% pacjentów z przewlekłym zapaleniem zatok oraz u 55% pacjentów z przewlekłymi chorobami zakaźnymi dolnych dróg oddechowych. Zespół zatokowo-oskrzelowy najczęściej dotyczy dzieci ale rozpoznaje się go również u osób dorosłych.
Objawy
Objawy zespołu zatokowo-oskrzelowego są zwykle opisywane jako objawy przewlekłego zapalenia zatok. Ale przewlekłe zapalenie zatok i zespół zatokowo-oskrzelowy to nie ta sama choroba. W zespole zatokowo-oskrzelowym obecne są objawy z górnych i dolnych dróg oddechowych.
- kaszel mokry, z odkrztuszaniem wydzieliny (flegmy)
- ból zatok
- śluzowo-ropna wydzielina z nosa i zatok
- niedrożność nosa spowodowana obrzękiem błony śluzowej nosa i zatok
- bóle głowy w okolicy zatokowej, nasilające się przy pochylaniu
- nieprzyjemny zapach z ust
- nawracające zapalenia zatok, oskrzeli i płuc
- bóle i zapalenia ucha
Przyczyny
Zespół zatokowo-oskrzelowy (SBS) to choroba obejmująca przewlekłe zapalenie górnych i dolnych dróg oddechowych spowodowana osłabieniem transportu śluzówkowo-oskrzelowego lub odporności śluzówkowej oraz nieprawidłową odpowiedzią układu immunologicznego.
Prawidłowe fizjologiczne funkcjonowanie zatok przynosowych zależy od 3 głównych czynników: budowy i funkcji błony śluzowej, drenażu śluzu i wentylacji. Transport śluzowo-rzęskowy odgrywa główną rolę w lokalnym mechanizmie obronnym błony śluzowej. Dominującą immunoglobuliną w błonie śluzowej jest IgA, wytwarzana przez komórki plazmatyczne w błonie podśluzowej. IgG przenika z naczyń krwionośnych poprzez mechanizm biernej dyfuzji.
Układ immunologiczny osiąga pełną sprawność u dzieci w wieku 10-12 lat. Dlatego infekcje dróg oddechowych u dzieci przebiegają inaczej niż u dorosłych. W pierwszych latach życia obserwuje się względny niedobór odporności u dzieci w porównaniu z dorosłymi. Poziomy IgG osiągają wartości dla dorosłych w wieku około 3 lat, a poziomy IgA w wieku 7 do 8 lat. Dzieci mają również od 6 do 7 infekcji wirusowych rocznie. Częste infekcje wirusowe mogą wpływać na odpowiedź immunologiczną i prowadzić do nieprawidłowej reakcji immunologicznej. Nawracające infekcje wirusowe mogą również upośledzać transport śluzowo-rzęskowy.
Zdaniem niektórych badaczy procesy zapalne zachodzące w zatokach u dzieci nie mogą być zaliczane do chorób przewlekłych, mimo że procesy te zwykle powracają w ciągu kilku kolejnych lat, jesienią i zimą. Zmiany błony śluzowej zatok zachodzące u dzieci z zapaleniem zatok są odwracalne, a choroba ustępuje samoistnie w okresie dojrzewania. Przypadki te, mają być sprzeczne z przewlekłym charakterem zapalenia zatok w grupie pediatrycznej.
Typowy obraz kliniczny zespołu zatokowo-oskrzelowego skłonił wielu autorów do wysunięcia hipotezy, że za patologiczne mechanizmy odpowiada nieprawidłowy mechanizm obronny błony śluzowej dróg oddechowych i niepełna odpowiedź układu immunologicznego u dzieci.
U części dzieci z zespołem zatokowo-oskrzelowym stwierdza się przerost migdałka gardłowego lub skrzywienie przegrody gardłowej. Te patologiczne okoliczności zaburzają prawidłową wentylację zatok i prowadzą do wydłużenia procesu zapalnego.
Infekcje dróg oddechowych, w postaci nawet prostego przeziębienia, mogą rozpalać i pogrubiać błony zatok oraz blokować drenaż śluzu. Te infekcje mogą być spowodowane przez wirusy lub bakterie.
Proces patologiczny zespołu zatokowo-oskrzelowego, niezależnie od zdarzenia inicjującego lub warunków predysponujących, prowadzi do miejscowego procesu zapalnego. Komórki zapalne i ich mediatory osiedlają się w błonie podśluzowej. Zapalenie zmienia nabłonek rzęskowy i skład śluzu. Dysfunkcja transportu śluzówkowo-rzęskowego powoduje upośledzenie drenażu zatok, co prowadzi do gromadzenia się wydzieliny. Wydzieliny wypełniające zatoki mogą ulec zakażeniu, co prowadzi do utrzymywania się stanu zapalnego.
Diagnostyka
Zespół zatokowo-oskrzelowy diagnozuje się na podstawie badania fizykalnego oraz wywiadu medycznego. W niektórych przypadkach może być konieczne wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych i obrazowych. Badania laboratoryjne obejmują wymaz bakteriologiczny i mykologiczny z jamy nosowej i gardła oraz posiew bakteryjny plwociny (odkrztuszanej wydzieliny).
Badania laboratoryjne stosowane w diagnostyce różnicowej zespołu zatokowo-oskrzelowego to RTG oraz tomografia komputerowa klatki piersiowej i zatok. Te badania pozwolą wykluczyć obecność polipów, guzów, zapalenia płuc, rozedmy płuc, oraz innych stanów chorobowych dolnego układu oddechowego, które mogłyby tłumaczyć przewlekły kaszel.
Rozpoznanie zespołu zatokowo-oskrzelowego oparto na następujących kryteriach:
- kaszel z odkrztuszaniem występujący codziennie
- przewlekłe zapalenie zatok diagnozowane na podstawie objawów (wydzielina z nosa i niedrożność nosa),
- badanie fizykalne i ewentualnie zdjęcie RTG, które wykażą zmętnienia lub poziomy płynu w jednej lub więcej zatok przynosowych,
- wykluczenie astmy oskrzelowej,
- brak zespołu świszczącego oddechu w wywiadzie
- brak istotnej rozedmy płuc udokumentowanej przez tomograf komputerowy klatki piersiowej
Leczenie
Leczenie zespołu zatokowo-oskrzelowego zależne jest od stanu i wieku osoby chorej. Objawy mogą zaostrzać się sezonowo, w przebiegu alergii lub infekcji bakteryjnej. W przypadku infekcji bakteryjnej konieczna jest antybiotykoterapia dobrana według antybiogramu. Równocześnie podaje się niesteroidowe leki przeciwzapalne oraz leki rozszerzające oskrzela, mukolityczne i wykrztuśne. Stosowanie środków rozrzedzających wydzielinę zalecane jest do terapii ostrych objawów, wynikających z infekcji. Nie zaleca się stosowania ich przewlekle.
Ponadto leczenie zespołu zatokowo-oskrzelowego obejmuje:
Kortykosteroidy donosowe. Te spraye do nosa pomagają zapobiegać i leczyć stany zapalne. Przykłady obejmują flutikazon, triamcynolon, budezonid, mometazon i beklometazon. Jeśli spraye nie są wystarczająco skuteczne, lekarz może zalecić spłukanie roztworem soli fizjologicznej zmieszanej z kroplami budezonidu lub użycie roztworu mgiełki do nosa.
Płukanie nosa roztworem soli za pomocą aerozoli lub roztworów do nosa, zmniejsza drenaż i wypłukuje substancje drażniące i alergiczne.
Kortykosteroidy doustne lub wstrzykiwane. Leki te są stosowane w celu łagodzenia stanu zapalnego spowodowanego ciężkim zapaleniem zatok, wywołanych obecnością polipów. Doustne kortykosteroidy mogą powodować poważne skutki uboczne, gdy są stosowane długotrwale, dlatego stosuje się je tylko w leczeniu ciężkich objawów.
Leki przeciwalergiczne, stosowane gdy alergie powodują stany zapalne zatok.
Leczenie zachowawcze stosowane jest głównie u młodszych dzieci z tym zespołem. Doustne podawanie enzymu proteolitycznego, niesteroidowe leki przeciwzapalne i antybiotyki, leki rozszerzające oskrzela, mukolityczne i wykrztuśne można podawać przez nebulizację, w przypadku młodszych dzieci raczej nie zalecana jest steroidoterapia.
W przypadkach opornych na leczenie lub wywołanych przerostem migdałków podniebiennych, skrzywieniem przegrody nosowej lub obecnością polipów, opcją może być leczenie operacyjne.
Profilaktyka i badania
Można podjąć pewne kroki, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia przewlekłego zapalenia zatok, które może rozwinąć się w zespół zatokowo-oskrzelowy:
- Unikanie infekcji górnych dróg oddechowych.
- Leczenie przeciwalergiczne i unikanie kontaktu z alergenami
- Unikanie dymu papierosowego i zanieczyszczonego powietrza. Dym tytoniowy i zanieczyszczenia powietrza mogą podrażniać i rozpalać płuca i drogi nosowe.
- Korzystanie z nawilżaczy i oczyszczaczy powietrza.
Bibliografia
Źródło zdjęcia: 123rf.com
Więcej komentarzy...