Nowotwory jajnika najczęściej stanowią grupę trudnych do wyleczenia nowotworów z uwagi na późno pojawiające się objawy oraz późno stawiane rozpoznanie. Warto zatem więcej się na ich temat dowiedzieć, żeby być w stanie rozpoznać pierwsze symptomy i zgłosić się odpowiednio szybko do lekarza.
Rodzaje nowotworów jajnika
Przede wszystkim trzeba jednak podkreślić, że nowotwory jajnika stanowią dość zróżnicowaną grupę. Najczęściej spotykanym nowotworami jajnika są raki jajnika, czyli guzy wywodzące się z komórek nabłonkowych. Na drugim miejscu wyróżnia się nowotwory jajnika wywodzące się ze sznurów płciowych i podścieliska, czyli guzy gonadalne. Pomimo niechwalebnego, drugiego miejsca występują one dość rzadko – stanowią zaledwie 5-10% nowotworów jajnika. Wśród nich najczęstszym nowotworem jest właśnie ziarniszczak. Inne nowotwory jajnika to nowotwory mieszane, niesklasyfikowane, germinalne czy też będące przerzutami innych nowotworów.
Czym są guzy gonadalne?
Zanim przejdziemy do omówienia ziarniszczaka, konieczne będzie omówienie pokrótce, czym w ogóle są nowotwory gonadalne. Otóż charakteryzuje je to, że zbudowane są z komórek układu dokrewnego gonady męskiej i żeńskiej. Najczęściej są one hormonalnie aktywne, czyli wydzielają hormony. Warto jednak podkreślić, że nie jest to regułą i pomimo utkania z komórek układu hormonalnego, możemy nie spotkać się z wydzielaniem hormonów.
O jakich hormonach dokładniej jest tu mowa? To już zależy od typu nowotworu. W zakresie guzów gonadalnych wyróżnić bowiem możemy grupę nowotworów gyneblastomata, które cechują się utkaniem typowym dla gonady żeńskiej. Do tej grupy należą: ziarniszczak, otoczkowiak oraz włókniak. Według niektórych źródeł pojawiają się tu jeszcze guzy sznurów płciowych z pierścieniowatymi kanalikami. Wydzielają one oczywiście estrogeny, czyli hormony żeńskie. Z kolei do grupy androblastomata, czyli nowotworów jajnika wydzielających głównie hormony męskie zalicza się: jądrzaka, sertolioma i leydigoma. Wyróżnić można jeszcze grupę nowotworów gonadalnych mieszanych, do których zaliczyć można gynandroblastoma oraz różnego rodzaju nowotwory gonadalne niesklasyfikowane.
Zazwyczaj nowotwory gonadalne są to nowotwory niezłośliwe albo też cechuje je powolny stopień uzłośliwienia. Jednak reguła ta nie dotyczy ziarniszczaka, o czym powiemy za chwilę.
Ziarniszczak – najważniejsze cechy
Wróćmy jednak do ziarniszczaka. Co cechuje ten nowotwór? Przede wszystkim trzeba podkreślić, że jest to najczęściej występujący nowotwór gonadalny jajnika. Zasadniczo stanowi aż 50%, a nawet do 70% wedlug niektórych źródeł, wszystkich przypadków tych nowotworów. Zasadniczo zatem, na pierwszy miejscu wśród nowotworów jajnika będzie rak jajnika, na drugim właśnie ziarniszczak. Powstaje on z komórek ziarnistych oraz tekalnych, które mają cechy luteinizacji. Zasadniczo ponad 60% ziarniszczaków jest hormonalnie czynnych, czyli wydzielają one hormony. Najczęściej są to estrogeny, rzadko bardzo można się spotkać z ziarniszczakiem wydzielającym androgeny.
Ważne jest, aby podkreślić, że ziarniszczak może wystąpić w każdym wieku, chociaż częściej występuje po menopauzie. Badając postać histologiczną, czyli budowę komórkową, ziarniszczaka, można wyróżnić jego postać młodzieńczą- rzadziej spotykaną, określaną jako juvenile granulosa cell tumor oraz drugą - typową dla dojrzałych kobiet, częstszą, nazywaną adult granulosa cell tumor.
Warto jeszcze zaznaczyć, że nowotwór ten cechuje różny stopień złośliwości. Zwykle występuje on jednostronnie.
Objawy
Przede wszystkim trzeba podkreślić, że, jak w przypadku w zasadzie każdego nowotworu jajnika, także i tutaj spotkać się możemy z późnym rozpoznaniem. Zakładając bowiem, że nie będzie on hormonalnie czynny i wzrost będzie powolny, dość późno mogą się pojawić jakiekolwiek objawy. Dlatego trzeba być czujnym. Gneralnie jednak pozytywną wiadomością jest, że akurat w przypadku ziarniszczaka rozpoznanie stawiane jest najczęściej w początkowej fazie rozwoju nowotworu i to wówczas, gdy obejmuje on tylko jeden jajnik. Bloniak ziarnisty bowiem cechuje dość mała dynamika choroby i wzrostu. Jak mogą prezentować się objawy ziarniszczaka?
Na początek warto wymienić te, które wynikają z faktu miejscowego wzrostu guza, przy czym istotne jest to, że są one mało specyficzne – mogą odnosić się w ogóle do nowotworu jajnika, jak i wielu innych chorób. Zaliczyć tu można bóle brzucha, wzdęcia, powiększenie się obwodu brzucha, guz wyczuwalny przez powłoki brzuszne, bóle w okolicy krzyża, dolnej części placów, dysurię, czyli bolesne oddawanie moczu czy też dyspareunię, czyli ból podczas stosunku seksualnego.
W przypadku ziarniszczaka mogą pojawić się także dolegliwości związane z wydzielaniem przez nowotwór estrogenów, wobec czego u ponad 60% pacjentek dochodzi do nieprawidłowego krwawienia z dróg rodnych. Może to być przedwczesne miesiączkowanie u młodych dziewczyn, czy zaburzenia miesiączkowania u kobiet albo krwawienia pomenopauzalne w późniejszym wieku. Warto jeszcze dodać, że czasem rozpoznanie ziarniszczaka często stawiane jest w wyniku diagnozy "ostrego brzucha", będącego wynikiem skrętu guza, krwotoku do guza albo pęknięcia guza. Ostry brzuch to nazwa zespołu objawów, pojawiających się nagle i stanowiących zagrożenie życia dla chorego.
Czy jednak na podstawie samych objawów da się określić, czy jest to na pewno nowotwór oraz jakiego rodzaju on jest? Nie, konieczna jest pogłębiona diagnostyka.
Przyczyny
Uważa się, że młodzieńcza postać ziarniszczaka może być związana z przedwczesnym dojrzewaniem, jednak nie jest to potwierdzona teoria. Na chwilę obecną nie jest znana przyczyna ani czynniki ryzyka ziarniszczaka.
Diagnostyka
W jaki sposób przeprowadzana jest diagnostyka w razie podejrzenia ziarniszczaka? Przede wszystkim konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki obrazowej, na pewno badania USG jamy brzusznej oraz badanie USG ginekologiczne dopochwowe. W razie niepokojących obrazów tych badań, często podejmowana jest decyzja od wykonaniu badania PET-Ct, czyli pozytonowa tomografia komputerowa. Jest to badanie obrazowe, nieinwazyjne. Mówiąc dość skrótowo, jest to badanie tomografem komputerowym, który przede wszystkim odczytuje promieniowanie, powstałe w wyniku podania pacjentowi substancji promieniotwórczej. Im większy rozpad w danym miejscu, tym większe prawdopodobieństwo nowotworu.
Ponadto konieczne jest określenie stężenia we krwi hormonów płciowych.
Ostateczna diagnoza jednak stawiana jest na podstawie wyniku badania histopatologicznego wyciętego nowotworu.
Klasyfikacja kliniczna
Bez względu na to, jaki dokładnie jest to typ nowotworu jajnika, stosowana jest jedna i ta sama klasyfikacja kliniczna. Wyróżnia się tu 4 stopnie zaawansowania. W stopniu I jest to guz ograniczony do jajników. Przy czym:
Ia - to guz ograniczony do jednego jajnika, bez wodobrzusza,
Ib - guz w obrębie obu jajników, bez wodobrzusza,
Ic - guz tak jak w Ia albo w Ib, obecne wodobrzusze.
Dalej mamy stopień II, w którym dochodzi do zajęcia narządów miednicy mniejszej,
III – występują tu dodatkowo przerzuty wewnątrzotrzewnowe poza miednicą mniejszą albo przerzuty do węzłów chłonnych.
IV stopień to ten, w którym występują przerzuty odległe.
Leczenie
Podstawą leczenia ziarniszczaka jest zabieg operacyjny. U młodych kobiet, w niskim stadium zawansowania nowotworu – Ia, można usunąć jednostronnie jajnik. U starszych kobiet oraz w późniejszym stadium zaawansowania usuwa się macicę razem z przydatkami oraz stosuje się radioterapię.
Warto jeszcze podkreślić, że wspomniany wcześniej wynik histopatologiczny, nie tylko mówi o tym, czy na pewno był to ziarniszczak, czy inny rodzaj nowotworu, lecz także daje możliwość decyzji o dalszym postępowaniu oraz pokazuje, czy na pewno nowotwór został wycięty w całości.
Trzeba podkreślić, że niestety dla ziarniszczaka jest charakterystyczna skłonność do nawrotów.
Profilaktyka i badania
W zakresie profilaktyki zalecane są przede wszystkim regularne konsultacje u ginekologa. W przypadku wykrycia nieprawidłowości w badaniu palpacyjnym, obecności nowotworu dróg rodnych w rodzinie albo w innych przypadkach, ginekolog może także zasugerować wykonanie kontrolnego USG narządów rodnych. U młodyh kobiet z zachowaną błoną dziewiczą może ono być przeprowadzone przez powłoki brzuszne, częściej jednak wykonuje się je wprowadzając głowicę USG do pochwy. Badanie jest nieinwazyjne.
Bibliografia
1) Retrospektywna analiza wyników leczenia ziarniszczaka jajnika. Rzepka J., Kuc-Rajca M., Zalewski K.,Dańska-Bidzińska A., Bidziński M., Ginekol Pol., 2012, 83, 505-510
2) Położnictwo i ginekologia, Bręborowicz Grzegorz, Warszawa, 2007, PZWL.
Więcej komentarzy...