Choroba Fanconiego, inaczej niedokrwistość Fanconiego - Fanconi Anemia (FA) jest rzadkim schorzeniem genetycznym należącym do kategorii zespołów wrodzonej niewydolności szpiku kostnego. Niedokrwistość Fanconiego to choroba, którya dotyka wielu części ciała. Osoby z tym stanem mogą cierpieć z powodu niewydolności szpiku kostnego, anomalii fizycznych, wad narządów i zwiększonego ryzyka niektórych nowotworów.
U połowy pacjentów chorobę rozpoznaje się przed ukończeniem przez nich 10 roku życia, a około 10% chorych diagnozuje się w wieku dorosłym. Wczesne rozpoznanie jest ułatwione u pacjentów z wadami wrodzonymi, takimi jak niski wzrost, nieprawidłowe kciuki i / lub kości promieniowe, pigmentacja skóry, małe głowy, małe oczy, nieprawidłowe struktury nerek oraz wady serca i szkieletu.
Zaburzenie jest często związane z postępującym niedoborem całej produkcji krwinek, czerwonych, białych i płytek krwi w szpiku kostnym. Osoby dotknięte chorobą mają zwiększone ryzyko rozwoju raka komórek krwiotwórczych w szpiku kostnym zwanego ostrą białaczką szpikową lub guzów głowy, szyi, skóry, układu pokarmowego lub narządów płciowych. FA występuje w równym stopniu u mężczyzn i kobiet i dotyczy we wszystkich grupach etnicznych. Zwykle jest dziedziczona jako autosomalne recesywne zaburzenie genetyczne, ale opisywano również dziedziczenie sprzężone z chromosomem X.
Główną funkcją szpiku kostnego jest wytwarzanie nowych krwinek. Należą do nich krwinki czerwone, które przenoszą tlen do tkanek organizmu; białe krwinki, które zwalczają infekcje; i płytki krwi, które są niezbędne do prawidłowego krzepnięcia krwi. Około 90 procent osób z anemią Fanconiego ma upośledzoną funkcję szpiku kostnego, co prowadzi do zmniejszenia produkcji wszystkich krwinek (niedokrwistość aplastyczna). Osoby dotknięte chorobą doświadczają skrajnego zmęczenia z powodu małej liczby czerwonych krwinek (anemia), częstych infekcji z powodu małej liczby białych krwinek (neutropenia) i problemów z krzepnięciem krwi z powodu małej liczby płytek krwi (małopłytkowość). Osoby z niedokrwistością Fanconiego mogą również rozwinąć zespół mielodysplastyczny, stan, w którym niedojrzałe krwinki nie rozwijają się normalnie.
Leczenie choroby Faconiego nie jest latwe. Leczenie za pomocą androgenów, hormonów mobilizujących organizm do produkcji czerownych krwinek, może tymczasowo pomóc w niewydolności szpiku kostnego, ale nie zawsze jest skuteczne, obciążone jest również skutkami ubocznymi. Długoterminowe leczenie polega na przeszczepieniu szpiku kostnego, jeśli dawca jest dostępny. Przeszczep komórek macierzystych jest najskuteczniejszą metodą leczenia. Obecnie trwają badania nad terapią genową.
Objawy
Objawy FA różnią się w zależności od osoby. Najczęściej przyjmują postać różnych nieprawidłowości fizycznych, niewydolności szpiku kostnego i zwiększonego ryzyka nowotworu. Fizyczne nieprawidłowości zwykle ujawniają się we wczesnym dzieciństwie, ale w rzadkich przypadkach diagnozuje się je w wieku dorosłym. Problemy z produkcją krwi często pojawiają się między 6 a 8 rokiem życia. U większości osób dotkniętych chorobą ostatecznie dochodzi do niewydolności szpiku kostnego, chociaż progresja i wiek zachorowania są różne. Pacjenci, którzy dożywają dorosłości, mogą zachorować na nowotwór w młodszym wieku niż w populacji ogólnej.
Co najmniej 60% osób dotkniętych FA rodzi się z co najmniej jedną anomalią fizyczną. Może to obejmować dowolne z poniższych:
- niski wzrost,
- anomalie ręki i kciuka: dodatkowe lub zniekształcone lub brakujące kciuki i palce lub niecałkowicie rozwinięty lub brakujący promień (jedna z kości przedramienia),
- anomalie szkieletowe bioder, kręgosłupa lub żeber,
- mikrocefalia,
- problemy strukturalne nerek,
- pigmentacja skóry (tzw. plamy café au lait),
- charakterystyczny wygląd twarzy: mała głowa, małe, skrzyżowane lub szeroko rozstawione oczy,
- niska waga urodzeniowa,
- trudności żołądkowo-jelitowe,
- niedorozwój gruczołów płciowych,
- zaburzenia wzroku i słuchu,
- wady układu moczowego,
- wady serca.
Ponadto osoby z niedokrwistościa Fanconiego mogą odczuwać zmęczenie, zwiększoną potrzebę snu, osłabienie, zawroty głowy, drażliwość, bóle głowy, blady kolor skóry, trudności w oddychaniu i objawy kardiologiczne.
Po minimalnym urazie i samoistnym krwawieniu z błon śluzowych, zwłaszcza dziąseł i nosa, mogą wystąpić nieadekwatne do urazu siniaki.
Postępująca niewydolność szpiku kostnego występuje zwykle w wieku 10 lat i towarzyszy jej niski poziom płytek krwi lub mała liczba białych krwinek. W wieku od 40 do 50 lat szacunkowa częstość występowania niewydolności szpiku kostnego jako pierwszego poważnego zachorowania wynosi ponad 50%.
Osoby z FA mają większe niż ogólna populacja ryzyko wystąpienia pewnych form raka, w tym ostrej białaczki szpikowej i specyficznych guzów litych. Osoby dotknięte chorobą mogą być bardzo narażone na ryzyko zachorowania na raka w okolicy głowy i szyi, przewodu pokarmowego, przełyku lub okolic ginekologicznych. Większość z nich to specyficzna postać raka, znana jako rak płaskonabłonkowy. Pacjenci z FA, u których niewydolność szpiku kostnego jest leczona hormonami męskimi (zwanymi „androgenami”), mają zwiększone ryzyko nowotworów wątroby.
Przyczyny
FA to choroba genetyczna. Jest to zaburzenie recesywne, jeśli oboje rodzice są nosicielami defektu (mutacji) w tym samym genie FA, każde z ich dzieci ma 25% szans na odziedziczenie wadliwego genu od obojga rodziców. Kiedy oba te dotknięte geny są dziedziczone, dziecko może zachorować na niedokrwistość Fanconiego. Nosiciele wady genetycznej (np. rodzice) nie chorują.
Chromosomy w komórkach osób z FA nie są w stanie naprawić uszkodzeń spowodowanych kwasem dezoksyrybonukleinowym (DNA), a zatem łatwo pękają i rearanżują (niestabilność chromosomów). DNA jest nośnikiem kodu genetycznego, a uszkodzenie DNA jest normalnym, codziennym zjawiskiem. U większości ludzi uszkodzenie DNA naprawia się. Jednak u osób z FA pęknięcia i przegrupowania występują częściej, a ich ciała są powolne lub nie naprawiają uszkodzeń.
Mutacje w co najmniej 18 genach mogą powodować FA. Białka kodowane przez te geny współpracują ze sobą we wspólnym szlaku zwanym szlakiem FA, który zaczyna działać, gdy dochodzi do uszkodzenia DNA. Szlak FA wysyła określone białka do obszaru uszkodzenia, dzięki czemu DNA może zostać naprawione i może być dalej kopiowane (replikowane).
Ryzyko, że oboje rodzice będący nosicielami przekażą zmieniony gen i na świat przyjdzie chore dziecko, wynosi 25% w każdej ciąży. Ryzyko urodzenia dziecka, które jest nosicielem, tak jak rodzice, wynosi 50% z każdą ciążą. Szansa na otrzymanie przez dziecko normalnych genów od obojga rodziców wynosi 25%. Ryzyko jest takie samo dla mężczyzn i kobiet.
Diagnostyka
Rozpoznanie niedokrwistości Fanconiego jest trudne. Nie istnieje jeden dedykowany test diagnostyczny, który pozwoliłby na szybkie postawienie diagnozy. Dziecko objawowe, z widocznymi nieprawidłowościami fizycznymi ma szanse na szybsze postawienie właściwej diagnozy.
Diagnozę FA ustala się na podstawie dokładnej oceny klinicznej, szczegółowej historii pacjenta, identyfikacji charakterystycznych objawów i szeregu specjalistycznych testów.
Diagnoza obejmuje:
- Historię medyczną obejmująca wcześniejsze problemy zdrowotne oraz postępy w rozwoju i wzroście,
- Badanie fizykalne,
- Historię chorób w rodzinie, w tym zachorowań na niedokrwistość Fanconiego oraz ocenę czy rodzina należy do jednej z grup wysokiego ryzyka.
Dodatkowo dziecko będzie miało wykonane badanie, takie jak:
- Pełna morfologia krwi - W celu oceny stopnia niedokrwistości oraz ewentualnych zaburzeń innych narządów. Obejmuje między innymi oznaczenie poziomu hemoglobiny i hematokrytu,
- Rozmaz krwi obwodowej - Mikroskopowa ocena krwinek czerwonych, białych i płytkowych. Krwinki badane są również pod kątem nieprawidłości,
- Badanie szpiku kostnego - Pobiera się próbki szpiku kostnego i sprawdza je pod kątem zmniejszonych i nieprawidłowych krwinek.
Ostatecznym testem na FA w chwili obecnej jest test badanie uszkodzeń chromosomów (testy mikrojądrowe): niektóre komórki krwi pacjenta są traktowane w probówce substancją chemiczną, która sieciuje DNA. Prawidłowe komórki są w stanie naprawić większość uszkodzeń i nie są poważnie dotknięte, podczas gdy komórki FA wykazują wyraźne uszkodzenie chromosomów. Testy te można przeprowadzić w okresie prenatalnym na komórkach kosmówkowych lub płynu owodniowego.
Leczenie
Leczenie FA jest ukierunkowane na specyficzne objawy, które są widoczne u każdego pacjenta. Leczenie może wymagać skoordynowanych wysiłków zespołu specjalistów. Pediatrzy, chirurdzy, kardiolodzy, nefrolodzy, urolodzy, gastroenterolodzy, specjaliści oceniający i leczący problemy ze słuchem (audiolodzy i otolaryngolodzy), okuliści i inni pracownicy służby zdrowia mogą potrzebować systematycznego i kompleksowego planowania leczenia chorego pacjenta.
Specyficzne leczenie FA i jego powikłań zostanie określone przez lekarza prowadzącego dziecko na podstawie: wieku dziecka, ogólnego stan zdrowia i historii medycznej z zakresu choroby, tolerancji dziecka na określone leki, procedury lub terapie.
Pierwsza linia leczenia to terapie androgenowe i sterydowe, ale tylko 50–75% pacjentów reaguje na tę formę leczenia, ponadto jest ona obiążona wieloma objawami ubocznymi. Bardziej trwałą terapią jest przeszczep hematopoetycznych komórek macierzystych ze szpiku kostnego. Przeszczep szpiku kostnego, najcześciej od zdrowego rodzeństwa jest najskuteczniejszą formą leczenia, jeśli oczywiście zostanie dobrze przyjęty przez organizm.
Leczenie nowotworów złośliwych jest trudnym zadaniem wtórnym do zwiększonej toksyczności związanej z chemioterapią i radioterapią w FA.
Terapia antybiotykowa stosowana jest profilaktycznie by zapobiegać zakażeniom
Operacja może być konieczna w celu skorygowania wad rozwojowych szkieletu, takich jak dysplazja stawów biodrowych, zmiany dotyczące kciuka i kości przedramienia, wady serca i nieprawidłowości żołądkowo-jelitowych, takich jak przetoka tchawiczo-przełykowa lub zarośnięcie przełyku, a także atrezja odbytu.
Trwają badania nad terapią genową, która pozwoliłaby naprawić uszkodzone geny, odpowiedzialne za rozwój FA.
Profilaktyka i badania
Niektóre substancje chemiczne mogą zwiększać ryzyko uszkodzenia chromosomów u osób z FA i należy ich unikać, gdy tylko jest to możliwe. Te chemikalia obejmują dym tytoniowy, formaldehyd, herbicydy i rozpuszczalniki organiczne, takie jak benzyna lub rozcieńczalnik do farb.
Zaleca się poradnictwo genetyczne dla osób dotkniętych chorobą i ich rodzin.
Średnia długość życia osób z FA wynosi od 20 do 30 lat. Dzieci z dużą liczbą wad wrodzonych są bardziej narażone na wczesne wystąpienie ciężkiej niedokrwistości aplastycznej, podczas gdy dzieci z mniejszą liczbą nieprawidłowości są w grupie ryzyka obejmującej białaczkę lub guzy lite, rozwijające się w młodym wieku. Najczęstszą przyczyną zgonów jest niewydolność szpiku kostnego, białaczka lub guzy lite.
Dziecko chore na niedokrwistość Fanconiego będzie pozostawało w stałej kontroli lekarskiej, która będzie obejmować takie procedury jak:
- częste badania fizyczne, testy laboratoryjne i inne testy diagnostyczne,
- częstsze badania przesiewowe w kierunku raka,
- poradnictwo genetyczne dla rodziców, chorego dziecka oraz innych braci i sióstr. Jest to szczególnie istotne przed każdą planowaną ciążą,
- stosowanie specjalnych środków ostrożności dotyczących leków i testów diagnostycznych lub leczenia pod RTG lub radioterapią,
Niedokrwistość Fanconiego to choroba trwająca całe życie, która może zagrażać życiu. Rodzice powinni współpracować z lekarzem swojego dziecka, aby opracować plan leczenia, który pomoże mu prowadzić normalne życie.
Bibliografia
Źródło zdjęcia: Pixabay.com
Więcej komentarzy...