Pokrzywka (urticaria) to złożony proces chorobowy, którego cechą charakterystyczną są bąble pokrzywkowe powstające na skórze różnych części ciała. Pokrzywka może mieć podłoże alergiczne bądź niealergiczne, często występuje łącznie z obrzękiem naczynioruchowym błon śluzowych. Ze względu na czas trwania objawów skórnych pokrzywkę dzieli się na postać przewlekłą oraz na postać ostrą, która stanowi aż 70% wszystkich przypadków.
Ostrej pokrzywki, czyli nagłego wysiewu swędzących bąbli o wyraźnych zarysach doświadcza w ciągu całego życia nawet 20% populacji. Pierwszy epizod pokrzywki przeważnie pojawia się już w wieku dziecięcym i ma związek z alergią na pokarmy, leki, alergeny wziewne bądź kosmetyki. Pokrzywka przewlekła, w odróżnieniu od postaci ostrej dotyczy głównie dorosłych, a jej mechanizm częściej ma charakter niealergiczny.
Objawy
Typowym objawem pokrzywki jest wypukły, swędzący bąbel pokrzywkowy o kolorze różowym lub porcelanowobiałym. Rumień otaczający podstawę bąbla wyraźne odgranicza go od pozostałej powierzchni zdrowej skóry. Pokrzywka może zlewać w bardzo rozległe, swędzące, płasko uniesione konglomeraty. Ostra pokrzywka kontaktowa pojawia w określonym miejscu (np. po aplikacj nowego kosmetyku, po ukąszeniu owada) i ustępuje samoistnie bez pozostawieniu śladu. Pokrzywka wywołana mechanicznie powoduje rumieniowo-obrzękowe zmiany o różnym kształcie powstające tuż po potarciu lub silnym ucisku danego rejonu skóry (tzw. dermografizm). Bąble w pokrzywce fizykalnej, kolejnej odmianie tej choroby, wyglądają podobnie jak w ostrej pokrzywce alergicznej, jednak tworzą się wyłącznie po ekspozycji na czynniki takie jak zimno, ciepło lub promienie słoneczne. Objawem specyficznym dla rzadkiej pokrzywki cholinergicznej z nadwrażliwością na acetylocholinę są bardzo drobne i bardzo swędzące pęcherzyki otoczone żywoczerwoną obwódką. Pojawiają się w miejscu zakończeń nerwowych cholinergicznych gruczołów potowych i pozostają w związku z poceniem się podczas wysiłku fizycznego, pobudzenia emocjonalnego, ekspozycji na wysoką temperaturę, a nawet w skutek spożywania pokarmów (co bywa mylnie interpretowane jako pokrzywka pokarmowa).
Bąble pokrzywkowe w ostrej pokrzywce znikają szybko po zastosowaniu odpowiedniego leku i zakończeniu ekspozycji na dany alergen (zwykle w ciągu 24 godzin). W 50% przypadków bąblom towarzyszy obrzęk naczynioruchowy, który można opisać jako masywne opuchnięcie skóry twarzy, powiek, warg, a także błon śluzowych jamy ustnej i górnych dróg oddechowych. Czasami ostra pokrzywka z obrzękiem naczynioruchowym jest pierwszym objawem rozwijającej się reakcji anafilaktycznej. Wówczas towarzyszy jej narastające uczucie duszności, zawroty głowy, chrypka, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi z utratą przytomności włącznie.
Przyczyny
W patogenezie pokrzywki podstawową rolę odgrywa histamina oraz inne mediatory uwalniane z komórek tucznych (mastocytów). Ich rolą jest wywoływanie miejscowej odpowiedzi zapalnej po kontakcie ze „szkodliwym” czynnikiem zewnętrznym swoistym dla danego typu pokrzywki np. z aspiryną w pokrzywce aspirynowej. Uwolnienie z ziarnistości mastocytów mediatorów zapalnych skutkuje wówczas wzrostem przepuszczalności ścian naczyń krwionośnych, a następnie obrzękiem otaczających tkanek związanym z ucieczką płynu z ich światła. Zmiany pokrzywkowe mogą nasilać się również pod wpływem silnych czynników psychicznych i emocjonalnych. Chorzy z zaburzeniami w tej sferze często nieświadomie drapią bądź drażnią swoją skórę i przez to prowokują pojawianie się osutki, która wyglądem imituje bąble pokrzywkowe.
Diagnostyka
Diagnoza pokrzywki opiera się na stwierdzeniu:
- Charakterystycznego wyglądu jednopostaciowej osutki bąblowej
- Krótkotrwałego utrzymywania się obrzęku, zaczerwienienia i świądu
- Ustępowania bąbli bez pozostawienia przebarwień i blizn
- Związku przyczynowo-skutkowego między wysiewem zmian skórnych a ekspozycją na dany szkodliwy czynnik egzogenny
Do ustalenia właściwych przyczyn pokrzywki niezbędne są badania pomocnicze oraz pogłębiony wywiad:
- W przypadku ostrej pokrzywki samoistnej dane dotyczące kontaktu z nową substancją (lekiem, pokarmem, kosmetykiem), a także badania dodatkowe takie jak morfologia krwi obwodowej i parametry stanu zapalnego (CRP, OB)
- W przypadku pokrzywki przewlekłej:
- wykluczenie zakażeń takich jak WZW typu B i C, zakażenie wirusem HIV, infekcja H. pylori
- wykluczenie zapalenia w obrębie jamy ustnej i zębów, infekcji intymnych
- testy prowokacyjne, w tym test prowokacji po 3-tygodniowej diecie eliminacyjnej, prowokacyjne testy uciskowe czy testy skórne
- wykluczenie chorób autoimmunologicznych (niedoczynność i nadczynność tarczycy, choroby tkanki łącznej)
- ewentualnie biopsja diagnostyczna zmienionej chorobowo powierzchni skóry
Leczenie
W pokrzywce ostrej podstawowymi lekami są leki przeciwhistaminowe I lub II generacji (klemastyna, desloratadyna i inne). W ciężkich przypadkach konieczne może być doraźne podanie glikokortykosteroidów, szczególnie jeśli bąblom pokrzywkowym towarzyszą inne objawy ogólne wskazujące na możliwość rozwoju wstrząsu anafilaktycznego, takie jak duszność, zawroty głowy, osłabienie czy utrata przytomności. W trakcie leczenia należy pamiętać, że istnieje ryzyko wystąpienia objawów uczulenia i pokrzywki po lekach przeciwalergicznych.
Profilaktyka i badania
W pokrzywce ostrej rokowanie jest dobre - większość zmian nawet bez leczenia znika samoistnie w ciągu kilku dni lub tygodni. Natomiast pokrzywki przewlekłe utrzymują się powyżej 6 tygodni i cechują się tendencją do nawracania. W obu przypadkach profilaktyka opiera się na unikaniu czynników nieswoiście nasilających lub wywołujących osutkę (zobacz więcej o zapobieganiu alergiom). Jeśli pokrzywka ma charakter wtórny do innej choroby ogólnej (m.in. tocznia, niektórych nowotworów) niezbędne jest skuteczne leczenie choroby podstawowej.
Bibliografia
źródło grafiki:123rf.com
Więcej komentarzy...