Prawdziwy zespół Klinefeltera (ang. Klinefelter syndrome) to choroba genetyczna spowodowana aberracją chromosomalną, której częstość występowania wynosi 1 na 500-1000 przypadków populacji męskiej. Zespół Klinefeltera jest najczęstszą uwarunkowaną genetycznie przyczyną niepłodności u mężczyzn – u 1 na 10 mężczyzn z azoospermią (całkowitym brakiem plemników w ejakulacie) stwierdza się kariotyp 47XXY typowy dla tej choroby.
Ryzyko wystąpienia aberracji (mutacji) chromosomalnej, która w przypadku zespołu Klinefeltera polega na pojawieniu się więcej niż jednego chromosomu X w każdej żywej komórce wzrasta wraz z wiekiem matki. Prawidłowy męski kariotyp to 46XY. Większość przypadków zespołu Klinefeltera to nosiciele jednego dodatkowego chromosomu X (47XXY), chociaż zdarzają się postacie 48XXXY, 48XXYY czy 49 XXXXY.
Objawy
Zespół Klinefeltera, pomimo bycia genetyczną chorobą wrodzoną, zwykle rozpoznawany jest dopiero w wieku dorosłym. W okresie dziecięcym jego objawy są niecharakterystyczne i często niedostrzegane. Noworodki i niemowlęta zazwyczaj pozostają w pełni zdrowe, chociaż w rzadkich przypadkach tuż po urodzeniu stwierdza się strukturalne wady serca bądź rozszczep podniebienia. Objawami, które bywają zauważane podczas badania pediatrycznego są hipotonia, czyli osłabienie siły mięśniowej noworodka, wnętrostwo (niezstąpienie jąder), spodziectwo (ujście cewki moczowej na brzusznej powierzchni prącia) lub małe prącie. U chłopców w wieku szkolnym mogą pojawić się problemy z nauką i intelektem (1 na 100 przypadków), charakterystyczny jest również wysoki wzrost w stosunku do rówieśników oraz zaburzenia koordynacji ruchowej i osłabienie siły mięśniowej. U chłopców przed okresem dojrzewania nie obserwuje się zaburzeń hormonalnych, mogą natomiast pojawić się trudności w nawiązywaniu nowych znajomości związane z deficytem mowy, zaburzeniami koncentracji czy zachowania. Dopiero w okresie dojrzewania płciowego (około 12 roku życia) dochodzi do zmniejszenia objętości jąder, ich stwardnienia i zwłóknienia, co związane jest ze zbyt niskim poziomem testosteronu. Zaburzenia hormonalne wywołują wówczas nieprawidłowe kształtowanie się drugorzędowych męskich cech płciowych. Młodzi chłopcy charakteryzują się skąpym owłosieniem łonowym i na twarzy, nie przechodzą mutacji głosu. Wysokiemu wzrostowi towarzyszy nadmiar tkanki tłuszczowej gromadzący się w okolicy podbrzusza, bioder i ud (kobiecy kształt ciała), niekiedy pojawia się ginekomastia, czy powiększenie gruczołów sutkowych. Wszystkie wymienione cechy fenotypowe zespołu Klinefeltera ulegają zaostrzeniu po 20 roku życia. Mężczyźni pozostają wysocy z wyraźnie zaburzonymi proporcjami budowy ciała – długimi kończynami, krótkim tułowiem, szerokimi biodrami, wąskimi ramionami. Ich jądra są małe, a upośledzone wytwarzanie testosteronu prowadzi do tzw. hipogonadyzmu hipergonadotropowego i niepłodności. Aktywność seksualna i popęd płciowy często są obniżone, chociaż niekiedy dochodzi do rozwoju nieprawidłowych upodobań seksualnych. U dorosłych pacjentów z zespołem Klinefeltera częściej niż w populacji ogólnej obserwuje się choroby współwystępujące, takie jak rak piersi u mężczyzn, zespół metaboliczny (nadciśnienie tętnicze, otyłość, cukrzyca typu II, zaburzenia gospodarki lipidowej), choroby układu sercowo-naczyniowego, osteoporoza, padaczka i choroby autoimmunologiczne. Niektórzy mężczyźni z zespołem Klinefeltera mogą mieć dzieci. Naturalne poczęcie jest możliwie wyłącznie w przypadku postaci mozaikowej 46XY/47XXY, natomiast w postaci klasycznej wykonuje się próby zapłodnienia in vitro.
Przyczyny
W 60% przypadków dodatkowy chromosom X jest pochodzenia matczynego (z komórki jajowej), w 40% - ojcowskiego (z zapładniającego plemnika). Przyczyną występowania dodatkowego chromosomu X jest nondysjunkcja w podziale mejotycznym, czyli nieprawidłowe rozejście się chromosomów podczas powstawania komórki jajowej matki lub plemników ojca. W około 20% przypadków zespołu Klinefeltera stwierdza się kariotyp mozaikowy 46XY/47XXY. Oznacza to, że jedynie część komórek posiada dodatkowy chromosom X, a do nieprawidłowego podziału mejotycznego dochodzi już po zapłodnieniu, na początku okresu zarodkowego.
Diagnostyka
W rutynowej ultrasonografii prenatalnej (podczas ciąży) najczęściej nie stwierdza się żadnych nieprawidłowości specyficznych dla zespołu Klinefeltera (czasami można rozpoznać strukturalne wady serca). W związku z tym przypadkowe postawienie diagnozy przed urodzeniem się dziecka jest praktycznie niemożliwe. Zespół Klinefeltera zwykle rozpoznawany jest bowiem u osób dorosłych jako część diagnostyki niepłodności męskiej lub u chłopców wchodzących w okres dojrzewania. Ostateczną diagnozę można postawić wyłącznie na podstawie oceny kariotypu, czyli zestawu chromosomów komórki somatycznej organizmu. Kariotypowanie wykonuje się po pobraniu próbki płynu owodniowego zawierającego komórki płodu lub w oparciu o cytogenetyczną ocenę limfocytów - jądrzastych elementów morfotycznych krwi.
Leczenie
Postępowanie u mężczyzn z zespołem Klinefeltera jest zagadnieniem wielodyscyplinarnym i dotyczy lekarzy pediatrów, endokrynologów, kardiologów, genetyków klinicznych, specjalistów zajmujących się niepłodnością, andrologów, urologów, a także logopedów czy rehabilitantów. Leczenie substytucyjne testosteronem wprowadza się w momencie potwierdzenia jego niskich wartości odpowiedzialnych za objawy kliniczne hipogonadyzmu (zaburzeń erekcji, niepłodności, braku popędu płciowego). Suplementację hormonalną zwykle otrzymują dopiero osoby dorosłe, ponieważ wcześniejsze wydzielanie endogennego testosteronu pozostaje wystarczające do zapoczątkowania procesu naturalnego dojrzewania. Terapię stosuje się dożywotnio, gdyż pozwala ona na uzyskanie pełnego rozwoju wtórnych męskich cech płciowych oraz chroni przed wystąpieniem m.in. chorób układu sercowo-naczyniowego.
Profilaktyka i badania
Zespół Klinefeltera jest chorobą spowodowaną przypadkowym nierozejściem się chromosomów podczas mejozy u jednego z rodziców, dlatego nie można mówić o „rodzinnym” występowaniu tej przypadłości. Ryzyko urodzenia kolejnego dziecka z zespołem Klinefeltera wynosi mniej niż 1%, chociaż dowiedziono, że u kobiet rodzących po 35 roku życia ryzyko staje się nieco wyższe. Prenatalną diagnostykę zespołu Klinefeltera, czyli kariotypowanie w badaniu cytogenetycznym wykonuje się po pobraniu płynu owodniowego drogą amniopunkcji. Rozbudowana diagnostyka prenatalna staje się bezwzględnie wskazana w sytuacji, gdy do zapłodnienia wykorzystano procedurę in vitro, a dawcą plemników był mężczyzna z potwierdzonym zespołem Klinfeltera.
Bibliografia
National Human Genome Research Institute
źródło grafiki: 123rf
Więcej komentarzy...