Ciężki złożony niedobór odporności, zwany też zespołem SCID (ang. severe combined immunodeficiency) to wrodzone, uwarunkowane genetycznie schorzenie zaliczane do grupy pierwotnych niedoborów odporności. Charakteryzuje się niewydolnością układu immunologicznego, która sprzyja nawracającym, ciężkim infekcjom.
Objawy
Głównym i najpoważniejszym objawem, ujawniającym się już w pierwszych miesiącach życia dziecka, jest częsta zapadalność na ciężkie, trudne do wyleczenia infekcje. Często stwierdza się uogólnioną grzybicę, zapalenie płuc, opon mózgowo-rdzeniowych, ucha środkowego, a nawet sepsę. Nierzadko występują także zakażenia układu pokarmowego objawiające się uporczywą biegunką, która sprzyja niedożywieniu oraz nieprawidłowemu przyrostowi masy i długości ciała dziecka.
Nieleczona choroba prowadzi do zgonu w ciągu około dwóch lat.
Przyczyny
Zespół SCID to choroba uwarunkowana genetycznie. Istnieje szereg różnych mutacji prowadzących do rozwoju tego schorzenia. Większość z nich dziedziczy się w sposób sprzężony z chromosomem X. Oznacza to, iż chorują głównie chłopcy, a kobiety są jedynie nosicielkami wadliwego genu.
Wspomniane nieprawidłowości genetyczne powodują niedobór limfocytów, a tym samym zaburzają funkcjonowanie układu immunologicznego.
Limfocyty to typ białych krwinek pełniący głównie funkcje odpornościowe. Dzielimy je na dwie główne populacje – limfocyty B, które wytwarzają przeciwciała i odpowiadają za tzw. odporność humoralną, oraz limfocyty T, pełniące funkcje pomocnicze wobec tych pierwszych i wywołujące tzw. odporność komórkową. Zespół SCID zwykle prowadzi do niedoboru bądź obu frakcji, bądź tylko limfocytów T, bez których jednak populacja komórek B nie jest w stanie wytworzyć skutecznych przeciwciał.
Niewydolność układu immunologicznego czyni organizm podatnym na wszelkie zakażenia – zarówno bateryjne i wirusowe, jak i grzybicze czy pasożytnicze.
Diagnostyka
Pierwsze badanie w przypadku powtarzających się infekcji stanowi najczęściej morfologia krwi z rozmazem, która ujawnia bezwzględny niedobór limfocytów.
Warto oznaczyć również stężenie immunoglobulin IgA, IgE, IgG, IgM - ich niedobór świadczy o niewydolnym wytwarzaniu przeciwciał przez limfocyty B. Aby potwierdzić zaburzenia odporności humoralnej, można również zbadać stężenie immunoglobulin po podaniu szczepionek, np. przeciw tężcowi, błonicy czy pneumokokom.
Niewydolność odpowiedzi komórkowej ujawnia z kolei tzw. test nadwrażliwości typu późnego, do którego wykorzystuje się anatoksynę tężcową, antygeny drożdżaków czy wirusa wywołującego świnkę.
Niekiedy bada się również stężenie składowych tzw. układu dopełniacza oraz niektórych enzymów, których niedobór może leżeć u podłoża zaburzeń odporności, np. deaminazy adenozyny.
Rozpoznanie potwierdza się badaniami genetycznymi, które pozwalają również określić typ choroby.
Leczenie
Tuż po postawieniu rozpoznania rozpoczyna się zwykle powtarzane co ok. miesiąc wlewy immunoglobulin, które mają tymczasowo chronić dziecko przed poważnymi infekcjami. Jednocześnie rozpoczyna się poszukiwanie dawcy szpiku, gdyż to właśnie jego przeszczepienie jest najskuteczniejszą metodą leczenia, zwłaszcza jeśli zostanie wykonane w pierwszych miesiącach życia.
W przypadku zespołu SCID spowodowanego mutacją powodującą niedobór deaminazy adenozyny, stosuje się niekiedy enzymatyczną terapię zastępczą, tzn. systematycznie uzupełnia się stężenie tego konkretnego enzymu.
Opisano również kilkadziesiąt przypadków zastosowania terapii genowej, czyli wprowadzenia do organizmu pacjenta prawidłowych kopii genów, które w jego organizmie uległy mutacji. Niestety mimo korzystnego zwalczania niedoboru odporności ta metoda niesie za sobą ryzyko rozwoju białaczki. Naukowcy podejrzewają, iż wywołują ją wektory używane do transmisji genów i próbują stworzyć nowe, bezpieczniejsze metody wprowadzania prawidłowych kopii genów.
Profilaktyka i badania
Jeśli w rodzinie występowały już przypadki zespołu SCID, przed powiększeniem rodziny warto zasięgnąć porady genetyka, który ustali sposób dziedziczenia i wyjaśni, jakie jest prawdopodobieństwo urodzenia chorego dziecka. Świadomość obciążeń rodzinnych może również przyspieszyć postawienie rozpoznania po narodzinach, co daje pacjentowi większe szanse na całkowite wyleczenie.
Do czasu zastosowania skutecznej terapii, np. przeszczepienia szpiku, powinno się ograniczyć kontakt dziecka ze środowiskiem zewnętrznym i unikać przebywania w miejscach publicznych, a styczność z ludźmi ograniczyć do najbliższej rodziny. W celu skutecznej izolacji zamykano dzieci niekiedy w sterylnych bańkach, stąd też potoczna anglojęzyczna nazwa schorzenia – „bubble boy syndrome”.
Bibliografia
Severe Combined Immunodeficiency
Medycyna Praktyczna
Więcej komentarzy...