Łojotokowe zapalenie skóry (ang. seborrheic dermatitis, ŁZS) to nawracająca, zapalna choroba skóry. Najczęściej dotyka nastolatków oraz młodych dorosłych płci męskiej, chociaż może rozwinąć się zarówno w wieku dojrzałym, a nawet u noworodków. Wyprysk łojotokowy charakteryzuje się występowaniem rumieniowo-złuszczających, sączących plam, które zwykle powstają w okolicach ciała będących naturalnym skupiskiem gruczołów łojowych.
Złuszczanie łuszczycowate naskórka, wyprysk łojotokowy oraz związany z nimi łupież łojotokowy należą wraz z trądzikiem do jednych z najpowszechniejszych dermatoz. Często przebiegają w sposób łagodny bądź umiarkowany, jednak szacuje się, że nawet u około 5% chorych objawy skórne osiągają nasilenie wymagające specjalistycznej pomocy dermatologicznej. Najczęstszym umiejscowieniem zaczerwienionych, złuszczających się ognisk chorobowych są twarz, owłosiona skóra głowy oraz górna część klatki piersiowej i pleców. W związku z lokalizacją utrudniającą całkowite ukrycie wyprysku, łojotokowe zapalenie skóry stanowi dla pacjentów poważny problem estetyczny, który niekorzystnie wpływa na jakość ich życia, szczególnie w jego warstwie psychospołecznej.
Objawy
Przebieg zapalenia łojotokowego skóry ma charakter przewlekły z nieprzewidywalnymi okresami remisji i zaostrzenia objawów skórnych. Do podstawowych objawów dermatologicznych wyprysku łojotokowego należą:
- Otrębiaste złuszczanie zmienionych zapalnie (zaczerwienionych) obszarów naskórka
- Wysięk, czyli pokrycie złuszczającego się wykwitu skórnego lepkim, surowiczo-ropnym płynem
- Powstawanie żółtych, nawarstwionych strupów przypominających łuskę. Wyschnięta warstwa martwego, złuszczonego naskórka sklejonego łojem i wysiękiem zapalnym tworzy na powierzchni skóry trudną do usunięcia skorupę. Jej drapanie prowadzi do powstawania blizn oraz uszkodzeń mechanicznych, które mogą powodować wypadanie włosów i brwi.
- Świąd chorobowo zmienionej skóry o rozmaitej intensywności (może nasilać się pod wpływem potu)
- Łupież, czyli drobnopłatkowe złuszczanie się owłosionej skóry głowy
- Przerzedzenie włosów, zarówno głowy, jak i brwi
Rumieniowe, złuszczające się wykwity skórne pojawiają się stopniowo. Ich najczęstszym umiejscowieniem są:
- Owłosiona skóra głowy (skalp)
- Okolice zauszne oraz małżowiny uszne
- Twarz (czoło, brwi, fałdy nosowo-policzkowe)
- Rynna łojotokowa przednia, czyli centralna cześć klatki piersiowej
- Rynna łojotokowa tylna, czyli okolica międzyłopatkowa przebiegająca wzdłuż kręgosłupa
- Naturalne fałdy skórne i zgięcia stawowe
W zależności od lokalizacji łojotokowe zapalenie skóry może przebiegać nieco inaczej. Wykwity skórne w tzw. okolicach wyprzeniowych (pachwiny, pachy, okolice intymne, pod piersiami) bywają żywo czerwone, swędzące, bolesne i ze względu na nietypowe umiejscowienie często błędnie diagnozowane jako grzybica. W obrębie twarzy ogniska wyprysku łojotokowego tworzą natomiast nieestetyczne, czerwono-żółte plamy pokryte nawarstwiającą się skorupą. Największe nasilenie osiągają na czole, w fałdach nosowo-wargowych, między brwiami oraz w okolicy małżowin usznych. Zmiany na szyi przybierają z kolei kształt obrączkowaty, rzadziej pokrywający się wysiękiem i żółtym strupem.
Łojotokowe zapalenie skóry na głowie może mieć również wpływ na wypadanie włosów. W wyniku drapania, pocierania, a niekiedy nawet wyrywania włosów może przenieść się do mieszków włosowych i spowodować tymczasowe wypadanie włosów. Jeśli chory podejmie odpowiednie działania, proces ten jest możliwy do odwrócenia, w przeciwnym wypadku efekty wypadania włosów zaczną postępować.
Przyczyny
Przyczyny łojotokowego zapalenia skóry nie są do końca wyjaśnione. Podejrzewa się, że kluczową rolę w jego rozwoju odgrywa nadmierna aktywność gruczołów łojowych sterowana hormonalnie (chociaż część pacjentów nie ma łojotoku) oraz obfita kolonizacja skóry grzybem Pityrosporum ovale (Malassezia furfur). Drożdżak ten, będący jednocześnie naturalnym składnikiem mikroflory skóry, u osób z ŁZS występuje w nadmiarze i doprowadza do rozwoju miejscowego procesu zapalnego. Geneza łojotokowego zapalenia skóry związana jest także z zaburzeniami immunologicznymi, co potwierdza występowanie opornych na leczenie łojotokowych zmian skórnych u chorych na AIDS.
Powszechnie uznanymi czynnikami sprzyjającymi zaostrzeniu się objawów wyprysku łojotokowego są:
- Płeć męska
- Hiperandrogenizm (nadmiar hormonów męskich) np. w przebiegu zespołu policystycznych jajników u kobiet
- Nieprawidłowa dieta: nadmiar alkoholu, niedobór cynku i selenu, witamin z grupy B, niedobór wielonienasyconych kwasów tłuszczowych
- Zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia)
- Depresja, choroba Parkinsona, stan po udarze mózgu
- Trądzik pospolity i różowaty
- Niektóre leki
- Stres, zmęczenie
- Okres jesienno-zimowy
- Otyłość
- Nieprawidłowa pielęgnacja rejonów łojotokowych (zbyt rzadkie mycie twarzy, stosowanie drażniących kosmetyków na bazie alkoholu)
Diagnostyka
Diagnoza łojotokowego zapalenia skóry opiera się na ocenie obrazu klinicznego. Lekarz dermatolog stawia rozpoznanie po dokładnym obejrzeniu chorej skóry, która jest tłusta, zaczerwieniona, ulega drobnopłatkowemu złuszczaniu, swędzi, a w zaawansowanym stadium pokrywa się żółtym, wilgotnym strupem. W wyjątkowych przypadkach wykonuje się badanie histopatologiczne wycinka skóry (głównie w celu różnicowana choroby np. z łuszczycą czy wypryskiem atopowym).
Leczenie
Głównym celem leczenia łojotokowego zapalenia skóry jest redukcja widocznych objawów choroby oraz zmniejszenie towarzyszącego im świądu i zaczerwienienia. W leczeniu stosuje się głównie preparaty przeciwgrzybicze (działające na Malassezia furfur) aplikowane bezpośrednio na chorą skórą. W okresach zaostrzenia zaleca się miejscowe preparaty steroidowe ograniczające odczyn zapalny oraz podobnie działające inhibitory kalcyneuryny w maści (takrolimus). Jedynie w przypadku zmian bardziej rozległych i nasilonych włącza się doustne leczenie izotretynoiną w małej dawce dziennej. Jest to substancja, która skutecznie blokuje aktywność gruczołów łojowych, jednak ze względu na swoje działanie teratogenne (uszkadzające płód) wymaga od kobiet stosowania skutecznej antykoncepcji.
Profilaktyka i badania
Ze względu na swój nawrotowy charakter łojotokowe zapalenie skóry wymaga powtarzalnego leczenia w okresach zaostrzenia oraz odpowiedniej profilaktyki. Oprócz miejscowych środków przeciwgrzybiczych w profilaktyce wyprysku łojotokowego niezbędna jest odpowiednia pielęgnacja zmniejszająca łojotok. Należy korzystać z łagodnych środków myjących i specjalistycznych kremów zawierających substancje przeciwzapalne, łagodzące i ograniczające wydzielanie sebum. W okresach bezobjawowych warto także zainwestować w łagodne zabiegi dermatologii estetycznej, takie jak peeling kawitacyjny, mikrodermabrazja, peelingi dermatologiczne kwasami działającymi przeciwłojotokowo. W diecie należy zwrócić uwagę na odpowiednią ilość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (omega-3 i omega-6), owoców i warzyw, wody oraz błonnika. Można również włączyć suplementację cynku, probiotyków czy witamin z grupy B poprawiających stan skóry. Sugeruje się istotne ograniczenie spożycia cukru, soli, przetworzonej żywności oraz alkoholu, gdyż mogą one prowadzić do zaostrzenia się łojotokowych zmian wypryskowych.
Bibliografia
American Academy of Dermatology
Grafika: 123rf.com
Więcej komentarzy...